www.pitak.fora.pl

Gość

Afazja - utrata znajomości języka
Autor: Władysław Pitak

Terminem afazja określa się częściową lub całkowitą utratę umiejętności posługiwania się językiem, spowodowaną uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych. Można powiedzieć, że jest to właściwie utrata częściowa lub całkowita znajomości języka, jego rozumienia i nadawania, występują także trudności w jego ponownym nauczeniu się.

Przyczyny utraty mowy mogą być różne, ale do najczęstszych należą udary mózgowe, czyli przerwanie dopływu krwi do pewnych okolic mózgu, np. w powodu pęknięcia naczynia krwionośnego i wylewu krwi, zatkania tętnicy zakrzepem oraz zniszczenie tkanki nerwowej przez urazy czaszki, nowotwory i ropnie.

Bezpośrednio po wystąpieniu uszkodzenia mózgu i w ciągu pierwszych dni, zwykle występuje utrata świadomości, następnie bóle głowy, mdłości, niedowład lub porażenie jednej połowy ciała, utrata mowy i rozumienia.

Uszkodzenie mózgu może wywołać również zaburzenia pamięci, uczuć, procesów myślowych, zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja) , zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje wzrokowe, słuchowe i inne), zaburzenia czucia (dotyku, bólu, temperatury) zaburzenia orientacji przestrzennej, zaburzenia w czytaniu i pisaniu, w operowaniu liczbami (akalkulia). Znajomość powyższych zaburzeń jest istotna, gdyż może towarzyszyć zaburzeniom lub utracie mowy.

U niektórych afatyków zaburzenia mowy cofają się do pewnego stopnia samoistnie, bez terapii logopedycznej. Zdarza się to w sytuacjach, kiedy poza trwałym uszkodzeniem pewnych okolic mózgu - były uszkodzenia przejściowe spowodowane, np. obrzękiem, zaburzeniami w krążeniu krwi, albo obniżeniem pobudliwości komórek nerwowych i przewodzenia synaptycznego.

Trwałe, organiczne uszkodzenia mózgu powodują wypadnięcie danej funkcji. W takim wypadku terapia polega na zastąpieniu jej inna funkcją, mogącą uczestniczyć w danym układzie czynnościowym, np. czucie lub słyszenie - spostrzeganiem wzrokowym.

Terapię mowy można rozpocząć dopiero, gdy ustąpią ostre objawy choroby, która wywołała afazję. Początkowo zajęcia powinny być krótkie (kilkuminutowe). Czas reedukacji można stopniowo wydłużać, ale - w zależności od samopoczucia chorego - należy robić krótkie, ale częste przerwy dla odpoczynku. W dalszej fazie ćwiczenia mogą trwać do 45 minut dziennie przy częstotliwości 3-4 razy w tygodniu,a nawet codziennie.

W wypadkach lżejszych mowa powraca w okresie 1-3 miesięcy, często nawet samoistnie.

Przy cięższych udarach pomoc logopedy jest niezbędna i reedukacja trwa do 2-3 lat, a mowa może nie osiągnąć poprzedniej doskonałości; może być powolna, o uproszczonym stylu, mogą też pozostać pewne trudności w rozumieniu.

Należy pamiętać o stanie psychicznym chorego, u którego, z powodu długo trwającej niemożności utrzymywania kontaktów z otoczeniem , może pojawić się zniechęcenie, a nawet depresja. Afatycy są świadomi swojej ułomności, są wrażliwi na reakcje otoczenia. Potrzeba dużo taktu i cierpliwości, zarówno ze strony logopedy, jak i najbliższego otoczenia. Lepiej zrobić przerwę w terapii, niż spiesząc się zniechęcić chorego.

Postępowanie logopedyczne powinno być dostosowane do charakteru zaburzeń mowy i ich stopnia. Metody bezpośrednie polegają na ćwiczeniu zaburzonej funkcji, w celu wykorzystania rezerw tkwiących w uszkodzonej okolicy, jeśli nie została ona uszkodzona całkowicie. Gdy te metody nie dają rezultatu, stosuje się metody pośrednie, polegające na włączaniu dodatkowych funkcji zastępczych, np. przy zaburzeniu czucia ułożenia narządów mowy można wykorzystywać wzrok pokazując choremu schematy pozycji narządów mowy, właściwych dla poszczególnych głosek.

Nie można postępować według stałego programu terapeutycznego, gdyż istnieje wielka różnorodność objawów, a nawet w zakresie tej samej formy afazji, trzeba dostosowywać program zajęć do rodzaju zaburzeń mowy, do możliwości fizycznych i umysłowych chorego, jego wieku, wykształcenia i zainteresowań. Osoby młode uczą się mowy dużo szybciej niż starsze. Najlepsze wyniki osiąga się u osób wykształconych, rozumiejących potrzebę reedukacji i uświadamiających sobie trudności występujące w ich mowie.

Afazja może także dotknąć dzieci, które uległy wypadkowi lub przeszły takie choroby zakaźne jak odra, ospa, krztusiec, grypa, płonica, błonica, nowotwór, dur, chorobę Heinego -Medina lub zapalenie opon mózgowych. Grypa i krztusiec - poza toksycznymi uszkodzeniami mózgu - mogą wywołać w nim wylewy krwi.

Ponieważ uszkodzenie korowych struktur nerwowych u dzieci następuje w okresie niedokończonego rozwoju psychofizycznego, objawy nie są tak zróżnicowane jak u dorosłych. Zaburzenia mowy zależą od wieku dziecka, od stadium rozwojowego jego mowy i od stopnia przyswojenia umiejętności pisania i czytania. Dzięki większym możliwościom kompensacji w formie nowych układów czynnościowych, afazja u dzieci cofa się szybciej niż u dorosłych. Pewne jej ślady zostają jednak zarówno w mowie, jak i w psychice dziecka, gdyż rozwija się ono w niekorzystnych warunkach.

Jeśli uszkodzenie korowych struktur nastąpiło jeszcze przed początkiem mowy dziecka, mamy do czynienia nie z afazją, lecz z alalią. Odróżnienie alalii od afazji może być trudne i wymaga przeprowadzenia dokładnej anamnezy i badania neurologicznego, a czasem dłuższej obserwacji logopedycznej dziecka.

Alalia, zwana też niemotą, słuchoniemotą (audimutitas) tym się różni od afazji, że następuje jeszcze przed rozwojem mowy. Charakteryzuje ją zwykle dostateczny rozwój umysłowy, dobra ruchomość narządów mowy oraz prawidłowy słuch fizjologiczny. Ale dziecko nie mówi w ogóle, posługuje się gestami, krzykami i onomatopejami lub kilkoma wyrazami z własnego słownika, zrozumiałymi tylko dla najbliższego otoczenia. Dziecko nie jest w stanie także powtarzać. Taka niemota może trwać do 7 (alalia prosta), a nawet 14 roku życia (alalia złożona). Starsze dziecko przyswaja sobie coraz więcej wyrazów i wymowa może stawać się coraz bardziej poprawna. Alalia, tak jak inne wady i zaburzenia mowy częściej występuje u chłopców niż u dziewczynek.

Dzieci alaliczne są niekiedy trudne w obcowaniu, bywają zahamowane ruchowo lub nadpobudliwe. Bywają wśród nich dzieci złośliwe i agresywne w stosunku do młodszych i słabszych, inne unikają kontaktów z otoczeniem.

Zdarza się, że rodzice sa niesprawiedliwi wobec swoich dzieci i nie zdają sobie sprawy z ich trudności. Trudno im wyobrazić sobie, że dziecko nie może wymówić prostego słowa. Niejednokrotnie uważają, że dziecko jest uparte i stosują wobec niego kary. To powoduje u dziecka, normalne w takiej sytuacji, odruchy obronne w postaci płaczu, agresji lub działań złośliwych.

Apelować należy do rodziców, aby w sytuacji, kiedy nie mogą porozumieć się ze swoimi dziećmi, kiedy ich dzieci nie reagują na kierowane do nich pytania i wypowiedzi, nie stosowali kar. W tych wypadkach trzeba dziecko spokojnie poobserwować. Braki w rozumieniu mowy często kompensowane są u tych dzieci dobra spostrzegawczością wzrokową i dobrą pamięcią miejsca. Dziecko utrzymuje kontakt z otoczeniem za pomocą gestów i mimiki. Zdarza się, że automatycznie powtórzy zasłyszany wyraz, nie rozumiejąc jego znaczenia. Po zebraniu takich spostrzeżeń, należy udać się logopedy, który będzie wiedział, jak dziecku pomóc.

mgr Władysław Pitak - logopeda, psychoterapeuta rodzinny

kontakt:
e-mail: [link widoczny dla zalogowanych]
tel. (094) 340-60-06

muzyk

ARTOS - OŚRODEK LOGOTERAPII i TRENINGU OSOBOWOŚCI

logopeda dyplomowany , psychoterapeuta mgr Władysław Pitak.
[link widoczny dla zalogowanych]
Rejestracja telefoniczna : 94-340-60-06
Godziny przyjęć uzgadniane są z pacjentami

Fa -system · Gość

AFAZJA - REHABILITACJA LOGOPEDYCZNA

1. Definicja afazji

Terminem afazja (greckie fazis-mowa) określa się częściową lub całkowitą utratę umiejętności posługiwania się językiem, spowodowaną uszkodzeniem znajomości języka (rozumienia i nadawania), czemu towarzyszą mniejsze lub większe trudności w ponownym nauczeniu się go.
M. Maruszewski (1966) podaje następującą definicję afazji: " Afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy człowieka, który już uprzednio opanował te czynności".

2. Przyczyny afazji

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą: udary mózgowe, urazy mózgowe, urazy czaszki, nowotwory oraz ropnie. Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

2.1. Udar mózgu

Udar mózgu następuje wówczas, gdy dochodzi do uszkodzenia tkanki mózgu (M. Retinger-Grzesiułowa 1984). Wyróżnia się pięć rodzajów udaru mózgu: krwotok mózgowy, zakrzep tętniczy, zator mózgowy, ucisk tętniczy, skurcz tętnic mózgowych. Są one wynikiem selektywnego uszkodzenia naczyń krwionośnych, a także chorób naczyniowych o różnej etiologii.

2.2. Urazy czaszki

Urazy czaszki występują najczęściej w wypadkach komunikacyjnych jak również w wypadkach podczas pracy w przemyśle. Do urazu dochodzi w wyniku silnego zderzenia się czaszki z twardym przedmiotem. Uraz mózgu można najkrócej określić jako pierwotny lub wtórny. Uszkodzenia pierwotne są związane z samym urazem. Mają one głównie postać stłuczenia, mózgu lub zranienia krwotoku. Uszkodzenia wtórne powstają na skutek zmniejszenia dopływu krwi (niedokrwienie) ograniczenia dopływu tlenu do tkanek (niedotlenienie), obrzęku mózgu oraz krwotoku śródczaszkowego (wylewu). Objawy afazji, które mogą pojawiać się w formie różnorodnych zaburzeń w mówieniu czy rozumieniu wypowiedzi, są uzależnione od rodzaju guza, jego lokalizacji oraz procesu wzrostowego.

2.3. Guzy mózgu

Guzy mózgu tzw. guzy środczaszkowe mogą powstawać w samym mózgu i stanowić podstawową przyczynę jego uszkodzenia, w oponach mózgowych lub w tkankach oddalonych od mózgu wysyłających komórki przerzutowe do substancji mózgu albo do tkanek w pobliżu mózgu. Zaliczamy do nich guzy nowotworowe, zapalne (ropnie), naczyniowe (tętniaki) oraz guzy innego pochodzenia rozwijające się wewnątrz czaszki. Najczęstszy rodzaj guza, glejak stanowi 40 % guzów mózgu u dorosłych, jest też najbardziej złośliwy. Guzy śródczaszkowe, zależnie od rodzaju, umiejscowienia i rozwoju mogą dawać wiele różnorodnych objawów. Każdy przypadek może mieć inny przebieg, w zależności od tego, jakie połączenia między różnymi częściami mózgu uległy zniszczeniu.

3. Zaburzenia współwystępujące z afazją

Zaburzenia mogą mieć charakter trwały jako skutek nieodwracalnych zmian morfologicznych w strukturach nerwowych. Każdemu uszkodzeniu mózgu towarzyszą również zmiany neurodynamiczne spowodowane wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym, obrzękiem czy zaburzeniom w krwioobiegu.
Uszkodzenie mózgu może wywołać nie tylko zaburzenia mowy, ale również deficyty innych funkcji poznawczych tzn.: zaburzenia pamięci, uczuć, zaburzenia procesów myślowych, zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała oraz zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja), zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych ( agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne), zaburzenia czucia ( dotyku, bólu temperatury), zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele, zaburzenia w pisaniu i czytaniu, w operowaniu liczbami (akalkulia). Znajomość wymienionych zaburzeń jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

4. Klasyfikacja afazji

Istnieją różne klasyfikacje afazji opracowane przez specjalistów różnych dyscyplin naukowych, które zajmują się człowiekiem i jego wyższymi funkcjami psychicznymi, a zwłaszcza mową. Psychologia i logopedia, nauki medyczne, filozofia i nauki społeczne, lingwistyka, cybernetyka i fizyka badają różnorodne aspekty tego zjawiska opisując je na podstawie specyficznej dla danej dyscypliny metodologii. Na uwagę zasługują:

4.1.
Klasyfikacja Heada (1926)

a)
afazja werbalna,

b)
afazja nominacyjna,

c)
afazja semantyczna.

4.2.
Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

a)
zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa,

b)
zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń tzw. "podstawowych funkcji" mózgu,

c)
zaburzenia recepcyjne, spowodowane korowymi uszkodzeniami, takie jak głuchota korowa, głuchota na szmery i dźwięki, afazja czuciowa (sensoryczna), dzieląca się na obwodową afazję czuciową i centralną afazję czuciową,

d)
afazję centralną,

e)
afazję amnestyczną,

f)
afazję transkorową,

g)
agrafię,

h)
aleksję,

i)
echolalię.

4.3.
Klasyfikacja Łurii (1976)

a)
afazja ruchowa kinetyczna (aferentna), wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu,

b)
afazja ruchowa kinetyczna (eferentna), wywołana uszkodzeniem okolicy Broca,

c)
dynamiczna, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca,

d)
akustyczno-gnostyczna (sensoryczna), związaną z uszkodzeniem okolicy Wernickego,

e)
akustyczno-amnestyczna, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego,

f)
semantyczna, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo-ciemieniowo-potylicznego.

4.4.
Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971)

a)
afemia Broca,

b)
czysta głuchota słów ( Wernickego),

c)
afazja kondukcyjna (przewodzeniowa),

d)
afazja nazywania,

e)
afazja całkowita,

f)
afazja transkorowa motoryczna,

g)
afazja transkorowa sensoryczna,

h)
zespół izolowanego pola mowy.

4.5.
Klasyfikacja Konorskiego (1961)

a)
afazja słuchowo-werbalna,

b)
afazja słuchowo-gestowa,

c)
afazja wzrokowo-werbalna,

d)
afazja ruchowa,

e)
afazja czucia ułożenia,

f)
afazja wynikająca z uszkodzeń okolicy ruchowej dominującej pólkuli (tak zwanej dodatkowej okolicy ruchowej).

4.6.
Klasyfikacja M. Pąchalskiej (1993)

a)
afazja kodująca,

b)
afazja dekodująca,

c)
afazja mieszana.

Klasyfikacja zaburzeń mowy jest ciągle niedoskonała. Współcześnie szeroko stosowany podział afazji opiera się na dwóch podstawowych czynnikach: na objawach w sferze impresji i ekspresji mowy oraz na rozległości uszkodzeń w obrębie struktur mózgowych specyficznych dla czynności mowy.

5. Podział zaburzeń afatycznych

5.1. Afazja Broca

Powstaje na ogół wskutek uszkodzenia tylnej części trzeciego zakrętu czołowego. Głębokość afazji bywa różna - od całkowitego zniesienia mowy do niewielkiego deficytu. W stanie ciężkim występują głębokie zaburzenia fluencji, artukulacja może być zupełnie zniesiona, w późniejszym okresie zaburzenia artykulacyjne ujawniają się we wszystkich czynnościach mowy, a więc w powtarzaniu, nazywaniu, mówieniu spontanicznym. W stanie lżejszym stwierdzamy: parafazje głoskowe, obrastania, opuszczenia; w wypowiedziach dłuższych: agramatyzmy,tzw. styl telegraficzny, perseweracje. Rozumienie mowy jest stosunkowo dobre. W piśmie ujawniają się podobne trudności jak w mowie.

5.2. Afazja Wernickego

Ten typ afazji wywołują uszkodzenia tylnego trzeciego oraz górnego zawoju skroniowego (okolica Wernickego), który zaopatrywany jest przez dolną część środkowej tętnicy mózgowej. Podstawowa trudność polega na upośledzeniu rozumienia mowy słyszanej. Przy głębokich zaburzeniach mowa pełna jest parafazji wrebalnych, neologizmów (żargon słuchowy), płynna, z prawidłową prozodią. Zdarzają się też osoby mówiące niezwykle dużo. Pacjenci tacy jednak mówią niegramatycznie i często w sposób niezrozumiały, często nie zdają sobie sprawy, że w ich wypowiedziach jest coś niewłaściwego ( nie są w stanie kontrolować własnej ekspresji wrebalnej).

5.3. Afazja przewodzenia

Do wystąpienia objawów afazji przewodzeniowej prowadzi uszkodzenie dróg łączących obszar Broca z okolicą Wernickego. Dotyczy ono zazwyczj zawoju nadbrzeżnego lub też płacika ciemieniowego dolnego. Spontaniczna mowa jest w tym przypadku na ogół płynna, choć występują parafazje głoskowe. Bardzo głęboko zaburzona jest czynność powtarzania. Natomiast stosunkowo dobre rozumienie prostych wypowiedzi

5.4. Afazja anomiczna (amnestyczna)

Uszkodzenia lewego zakrętu kątowego prowadzą do wystąpienia zaburzeń mnestycznych. Dominującym deficytem są głębokie trudności w nazywaniu (wydłużony czas reakcji, omawianie, parafazje werbalne, posługiwanie się potocznymi zwrotami). Zniesiony zostaje związek między przedmiotem a określającym go rzeczownikiem.

5.5. Afazja globalna

Afazja ta przejawia się przy uszkodzeniach obejmujących cały rozległy obszar mózgu łącznie z okolicą Broca i Wernickego, zakrętem kątowym wchodząc głeboko w istotę białą. Przyczynę stanowi niedotlenienie obszaru zaopatrywanego przez całą środkową tętnicę mózgową. Obraz kliniczny wskazuje na głębokie zaburzenia językowe dotyczące wszystkich modalności.

5.6. Transkorowa afazja motoryczna

Ta postać afazji występuje przy uszkodzeniach, które prowadzą do przerwania połączeń między okolicą Broca a dodatkowym polem ruchowym, przy czym sama okolica Broca pozostaje nieuszkodzona. Dominuje tu upośledzenie mowy spontanicznej a w szczególności trudności dotyczą inicjacji i organizacji wypowiedzi dłuższej, wielozdaniowej. Występuje dość uboga fluencja słowna, tendencja do echolalii. Powtarzanie i nazyawanie poprawne. Zachowane rozumienie mowy.

5.7. Transkorowa afazja sensoryczna

Powstaje na skutek uszkodzenia tylnej części mózgu obejmującego obszar pogranicza środkowej i tylnej tętnicy mózgu. Mowa chorego dość płynna, z parafazjami słownymi, wypowiedzi często mało adekwatne, niezrozumiałe. Zaznaczają się bardzo głębokie zaburzenia rozumienia mowy, duże trudności w czytaniu, agrafia. Zachowane dość dobre powtarzanie mowy.

5.8. Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)

Lokalizacja: odizolowanie obszaru mowy od pozostałych części kory, najczęściej wskutek zespołu niedokrwiennego w dystalnych częściach tętnicy środkowej. Pacjenci mają osłabioną fluencję słowną, występują wyraźne echolalia. Mowa spontaniczna ulega zakłóceniu, stwierdza się zaburzenia w rozumieniu mowy, głęboką anomię, natomiast prawidłowe powtarzanie kontrastuje z głęboko zakłóconymi takimi czynnościami mowy jak: czytanie i pisanie.

5.9. Afazja podkorowa

Obecnie wyróżnia się dwa główne typy afazji podkorowej. Pierwsza postać wiąże się z uszkodzeniami obejmującymi głównie jądra podkorowe i/lub obszary w pobliżu wewnętrznej, zwłaszcza przedniej częsci, druga dotyczy lezji lewego (dominującego) wzgórza, zwłaszcza poduszki. Temat ten wymaga dalszych badań. Zaburzenia w tych przypadkach są na ogół przemijające.

6. Diagnoza w afazji

Zaburzenia wyższych czynności psychicznych u chorych z uszkodzeniem mózgu w znacznej mierze składają się na utrudnioną komunikację tych osób z otoczeniem. Dlatego też ważnym i trudnym problemem w terapii tych chorych staje się dokonanie dokładnej diagnozy w zakresie jakości i stopnia dysfunkcji tych czynności.

6.1.
Cel diagnozy

-
ocena istoty zaburzeń poszczegółnych funkcji, prowadząca do klasyfikacji afazji,

-
określenie miejsca, rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu,

-
ocenę funkcjonalną, dzięki której określimy zaburzenia funkcji mózgowych, relatywnie zachowane funkcje mózgowe, będącą podstawą opracowania programu rehabilitacji,

-
opracowanie odpowiedniego programu terapii chorego z afazją.

6.2.
Co należy w niej uwzględnić?

a)
wiek,

b)
płeć,

c)
pochodzenie,

d)
wykształcenie,

e)
status społeczno-ekonomiczny,

f)
status rodzinny,

g)
wykonywany zawód.

Niezbędne jest także uzyskanie danych na temat funkcjonowania poznawczo-emocjonalnego, stanu świadomości chorego poprzez wnikliwą obserwację, przeprowadzenie badania neuropsychologicznego oraz badania mowy.

7. Badanie neuropsychologiczne

Jest procesem wieloetapowym i najogólniej polega na ocenie:

a)
funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji),

b)
praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności),

c)
gnozji ( wzrokowym rozpoznawaniu przedmiotów lub rysunków, słuchowym rozpoznawaniu dźwięków oraz rozpoznawanie przedmiotów lub ich cech za pomocą różnych rodzajów czucia (stereognozja),

d)
orientacji przestrzennej - ocena zaburzeń schematu ciała oraz badanie orientacji we współrzędnych w przestrzeni,

e)
leksji (identyfikacji i czytania znaków graficznych (liter, sylab,wyrazów, zdań, cyfr itp.),

f)
grafii - zdolności analizy słuchowo-wzrokowo-ruchowej słów, przepisywania liter, słów, tekstu itp., pisania pod dyktando, pisania z pamięci,

g)
pamięci: zdolności zapamiętania, przechowywania i przypominania podanych informacji słuchowych, wzrokowych i ruchowych,

h)
kalkulii; zdolności przeprowadzenia działań liczbowych (z tekstem oraz bez tekstu).

8. Diagnoza logopedyczna

Ma ona na celu kompleksową ocenę językowego funkcjonowania pacjenta z afazją, pomocną w planowaniu i prowadzeniu terapii. Należy uwzględnić w niej nie tylko artykulację, ale inne związane z nią elementy mowy takie jak: słuch i umiejętności różnicowania głosek, rozumienie znaczenia wyrazów i zwrotów, posługiwanie się formami gramatycznymi, zasób słownictwa, oddychanie, fonację (głos), tempo mowy. Opis zaburzeń mowy powinien zawierać opis rodzaju i głębokość zaburzeń afatycznych, analizę sposobu porozumiewania się pacjenta z afazją w życiu codziennym. Terapeuta powinien gromadzić informacje o komunikowaniu się pacjenta obserwując i analizując sposób porozumiewania się chorego z osobami bliskimi a także z nim samym poprzez prowadzenie określonych zachowań komunikacyjnych, jak również ukierunkowanej rozmowy z chorym (w zależności od stanu mowy pacjenta).

9. Chory z afazją - charakterystyka sytuacji życiowej

Chory z afazją jest osobą u , której stwierdza się stałe lub długotrwałe obniżenie sprawności organizmu utrudniające normalne funkcjonowanie w dotychczasowym środowisku społecznym. W wyniku choroby powstaje nowa obiektywna sytuacja, trudna zarówno dla samego chorego, jak i dla otoczenia.
Afatyk nie może najczęściej wykonywać dotychczasowych czynności zawodowych i społecznych. W konsekwencji pogarsza się sytuacja materialna jego rodziny, ponieważ możliwości zarobkowe chorego z niedowładem i zaburzeniami mowy są ograniczone.

Następują również zmiany w procesach emocjonalnych: stany depresyjne w połączeniu z myślami samobójczymi, znaczna labilność uczuć, przechodzenie od stanu nadmiernego ożywienia w płaczliwość, przeżywanie silnych lęków odnośnie swojego zdrowia, własnych możliwości, często pojawia się poczucie zagrożenia. Bardzo ważną rolę w takim momencie powinno spełniać otoczenie a zwłaszcza rodzina. Często osoby te przybierają postawę negatywną lub lekceważą jego trudności w porozumiewaniu się sądząc, że znacznie ważniejsze jest, aby chory odzyskał sprawność ruchową i przestał być ciężarem dla rodziny. Z tego względu nie dostrzegają potrzeby terapii mowy i niechętnie podejmują współpracę z terapeutą i samym pacjentem. Pojawia się obojętność wobec efektów pozytywnych terapii, brak wiary w skuteczność reedukacji, okazywanie choremu zniecierpliwienia, podkreślanie stanu zmęczenia opieki nad chorym. Sytuacje takie powodują, że pacjent nie znajduje motywacji do ćwiczeń, w celu uzyskania poprawy.

10. Model terapeuty

a)
powinien wykazać całkowitą akceptację i zrozumienie problemów pacjenta,

b)
komunikować pacjenta o tym, że zarówno on jak i jego trudności są ważne dla terapeuty,

c)
kierować się cierpliwością i chęcią pomocy pacjentowi,

d)
posiadać odpowiednie kompetencje, oznaczające wysoki poziom wiedzy na temat syndromu afazji oraz technik diagnozy i terapii,

e)
ważna jest jego umiejętność nawiązania współpracy z otoczeniem pacjenta (włączanie rodziny, innych pacjentów, personelu służby zdrowia do realizacji programu terapii).

11. Zasady terapii

a)
zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń),

b)
zasada stopniowania trudności ( poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla pacjentów z różnymi rodzajami afazji),

c)
dostępność informacji i czynności (możliwość wykonania danej czynności przez chorego).

12. Program terapii (planowanie)

a)
opracowanie programu terapii wymaga uwzględnienia takich czynników jak: czynności psychiczne relatywnie zachowane, funkcje zaburzone, głębokość zaburzeń, ich cechy charakterystyczne oraz wielkość obszaru uszkodzenia tkanki nerwowej,

b)
istotne znaczenie ma stan ogólny chorego, wydolność organizmu, podatność na zmęczenie, zdolność uczenia się,

c)
należy wziąć pod uwagę wiek, wykształcenie, zainteresowania pacjenta,

d)
szczególnie ważne jest stanowisko chorego wobec własnych trudności. W przypadku postawy negatywnej terapię należy poprzedzić działaniem o charakterze psychoterapeutycznym,

e)
konieczna jest orientacja w środowisku chorego, a zwłaszcza określenie postaw członków rodziny i możliwości współpracy w okresie reedukacji,

f)
dobór strategii reedukacji ( minimalna, realistyczna lub maksymalistyczna),

g)
odpowiednie przygotowanie materiału do zajęć.

13. Rehabilitacja wczesna

Są to wszelkie działania niefarmakologiczne zmierzające do jak najszybszego i najpełniejszego usprawnienia chorego z afazją, podejmowane w ciągu pierwszych kilku tygodni przez fizjoterapeutów, logopedów czy psychologów jak i przez odpowiednio przygotowany personel oddziału, w którym chory przebywa w czasie zachorowania.
Ma ona na celu uzyskanie maksymalnej sprawności ruchowej i samodzielności w czynnościach życia codziennego, zapobieganie powikłaniom wynikającym z unieruchomienia chorego, zmniejszenie ryzyka pojawienia się patologicznych wzorców ruchowych, wcześniejszy powrót funkcji psychomotorycznych, poprawę samopoczucia pacjenta. W początkowym okresie po uszkodzeniu mózgu istotne jest stosowanie metody pobudzania oraz metody tzw. uprzedzania, które przyspieszają powrót wszystkich czynności mowy. Umiejętne pobudzanie chorego do prób porozumiewania się i właściwe organizowanie jego aktywności zapobiega zmianom psychogennym.

14. Wybrane terapeutyczne programy niejęzykowe

14.1 Terapia rysunkiem

Tworzenie konkretnego dzieła tj. rysunku stanowi łatwiejszy sposób komunikacji z innymi niż werbalne porozumienie. Sam rysunek może być trwałym i pomocnym zapisem, do którego można wracać w czasie procesu terapeutycznego. Afatycy często mają trudności w porozumiewaniu się słownym, mimo prowadzonej terapii mowy, natomiast mogą narysować przedmioty, których nazwy nie są w stanie podać. Często w trakcie rysowania podają nazwę desygnatu adekwatną do rysunku. Wskazuje to na fakt, iż rysowanie może stymulować słowne porozumiewanie się.

14.2. Terapia intonacyjno-muzyczna

Polega na intonowaniu wypowiedzi ciągłym głosem z jednoczesną możliwością obserwowania twarzy i ust terapeuty, który trzymając lewą rękę pacjenta równocześnie wystukuje rytm odpowiadający każdej sylabie. Należy wykorzystać często występujące wyrazy, wyrażenia i zdania, unikać wyrazów zbyt trudnych (np. zbitek spółgłoskowych). Każda wypowiedź powinna być podparta obrazkiem oraz napisami.

14.3 Terapia wzrokowo-gestowa

W trakcie tej terapii uczy się chorych z głębokimi postaciami afazji przedstawiania ukrytych zjawisk za pomocą gestów. Wykorzystywane są w niej przedmioty i obrazki, które chory dobiera przechodząc różne poziomy i etapy, do wyrażania określonych sytuacji za pomocą tych właśnie gestów.

15. Specyficzne programy językowe (terapeutyczne)

15.1 Rozwijanie umiejętności porozumiewania się w rozmowie

Podstawową zasadą programu jest uwzględnienie cech naturalnej rozmowy, czyli:

a)
użycie języka w odpowiednim kontekście,

b)
struktura bezpośredniego porozumiewania się,

c)
wykorzystanie wielu kanałów do przekazywania informacji.

15.2. Rozwijanie umiejętności rozumienia i zadawania pytań

Wykorzystywana jest tutaj Metoda stymulacji WH ( C.K. Tomoson i L. V. Mc Reynolds 1986) oraz Metoda kierunkowania lingwistycznego WH (L. Springer i in. 1993). Obydwie metody składają się z 5 etapow prowadzonego treningu. Pierwszy i drugi etap są identyczne w obu modelach i służą zapewnieniu kontekstu sytuacyjnego. Natomiast różnice zarysowują się w trzecim etapie, w którym autorzy wprowadzają ustrukturowany materiał terapeutyczny wzbogacony o umiejętności stosowania przyimków w dialogach. Etap 4 i 5 prowadzone są w celu powtarzania wypowiedzi docelowych, ćwiczonych w specjalny sposób w etapie 3, w kontekście dialogu, gdzie stosuje się ramkę sytuacyjną ( etap 4) lub odegranie roli (etap 5).